İstihkak davası taşınır veya taşınmaz bir malın mülkiyenin kime ait olduğunun tespit için açılan davalardır. Diğer bir ifade ile herhangi bir mal üzerindeki hak iddiasına yönelik açılan davalar istihkak davası olarak adlandırılır. En sık uygulama alanları ise İcra ve İflas Hukukuna bağlı olarak gelişen uyuşmazlıklar ile miras hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklardır. (3. Kişinin açmış olduğu istihkak davası) Bazı durumlarda ise dava konusu malın asıl mülkiyet sahibinin rızası dışında çıkmış olması halinde de istihkak davası açmak mümkündür.
İstihkak Davası Nedir?
Yapmış olduğumuz bu ön bilgilendirmeyi özetlemek gerekirse istihkak davası; Mülkiyeti konusunda uyuşmazlık bulunan bir malın mülkiyetinin kime ait olduğunun tespiti için başvurulan bir hukuki yol olarak tanımlanabilir. Haciz veya mirasa bağlı açılan bu davaların genel amacı mülkiyet hakkının tespiti olsa da istihkak davası nedir? Sorusuna cevap verirken bu ayrımı gözetmemiz konumuzu daha anlaşılabilir kılacaktır.
Haciz Sebebiyle İstihkak Davası Nedir?
İcra ve İflas Kanunu gereğince yapılan ve kesinleşmiş bir icra takibi sırasında haczedilen malın asıl mülkiyet sahibinin borçlu olmadığı, bu malın diğer bir üçüncü kişiye ait olduğu iddiası ile açılan davalar haciz sebebiyle istihkak davası olarak bilinir.
Devam eden icra takipleri ve haciz işlemi sırasında hacze konu malın mülkiyetinin başkasına ait olduğu veya bir başkası adına rehinli bulunduğu iddiası borçlu tarafından veya üçüncü bir şahıs tarafından ileri sürülebilir. Bu şekilde bir istihkak iddiası üzerine İcra Mahkemesi istihkak iddiasını yerinde görmesi halinde takibin ertelenmesine karar verebileceği gibi bu talebi reddedebilir.
Bu durumda istihkak iddiasında bulunan 3. Şahıs 7 gün içerisinde istihlak davası açmak zorundadır. Haciz nedeniyle açılacak istihkak davalarının yasal dayanağını 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunun 96 ve 97. Maddeleri oluşturur.
Miras Nedeniyle İstihkak Davası Nedir?
İstihkak davalarına sık konu olan bir başka uyuşmazlık ise terekeye ilişkin mallara yönelik olan uyuşmazlıklardır. Mirasçılardan bir veya bir kaçının veya üçüncü şahısın, tereke mallarının tamamını veya bir kısmını elinde bulundurması halinde mirasçılıktaki üstün hakkını ileri sürülerek açılan davalar ise miras sebebiyle istihkak davası olarak kabul edilir.
Bu şekilde açılacak istihkak davalarında taraflar arasında mirasçılığa yönelik bir uyuşmazlık olması durumunda aynı dava ile bu uyuşmazlık da mahkeme tarafından çözüme kavuşturulur.
İstihkak Davası Nasıl Açılır?
Yukarıda özelliklerini belirtmiş olduğumuz istihkak davalarının ortak noktası mülkiyet hakkının tespit edilmesidir. Ancak her iki durumda da açılacak olan davalarda takip edilmesi gereken hukuki yollar farklıdır. Bu nedenle her iki istihkak davasının nasıl açılacağını ve takip edilmesi gereken hukuki yollar, zamanaşımı süreleri ve yetkili mahkemeleri ayrı başlıklar altında belirtmemiz daha sağlıklı olacaktır. Dilerseniz en sık uygulama alın olan icra nedeniyle istihkak davasının nasıl açılacağına değinelim. Devamında ise miras nedeniyle açılacak istihkak davaları hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz.
İcra / Haciz Nedeniyle İstihkak Davası Nasıl Açılır?
İcra ve İflas Hukuku kapsamında açılacak olan istihkak davalarının dayanağını İ.İ.K md. 96 – 99 oluşturur. Genellikle davanın açılmasında hacze konu malın borçluya ait olmadığı, üçüncü bir başka şahısa ait olduğu ve bu nedenle haczin kaldırılması ve durdurulması talipli bir davadır.
Bu dava İ.İ.K’nun 96. Maddesi uyarınca borçlu tarafından açılabileceği gibi, asıl mülkiyet iddiasında bulunan 3. Kişi tarafından da açılabilir. Bu konuda dava açmadan önce takip edilmesi gereken bir takım hukuki yollar vardır. Bu aşamaları ise aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
İcra Müdürlüğüne Başvuru
İ.İ.K 96 ve 97 maddeleri uyarınca borçlunun veya 3. Şahısın öncelikle takibin / haczin yapıldığı icra müdürlüğüne yazılı olarak başvurarak istihkak iddiasında bulunması gerekir. Bu talebi alan İcra Müdürlüğü talebi bağlı bulunduğu İcra Mahkemesine gönderir.
İstihkak İddiasının İncelenmesi
Yetkili İcra Mahkemesi tarafından borçlu veya 3. Kişinin istihkak iddiası üzerine yapılacak inceleme soncu takibin devamına veya ertelenmesine karar verilebilir. Haczin ertelenmesine karar verilmesi halinde İcra Mahkemesine talepte bulunandan bu konuda teminat alınmasına da karar verilebilir. Aksi yönde yani takibin devamına ve talebin reddine karar verilmesi halinde talepte bulunan kararın tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde istihlak davası açması gerekir.
İstihkak Davasının Açılması
Yukarıda detaylarını belirtmiş olduğumuz şekilde istihlak iddiasının reddedilmesi ile 3. Kişinin istihkak davası açma hakkı doğar. Bu konuda görevli mahkeme İcra Hukuk Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise icra takibinin yapılmış olduğu yer İcra Hukuk Mahkemesidir. Bu tür davalarda tanık beyanı, banka veya ödeme dekontları veya fatura gibi farklı deliler ile mülkiyet iddiası kanıtlanabilir Görülen dava sonucunda mülkiyet hakkının 3. Kişiye ait olduğunun tespit edilmesi ile birlikte haciz kaldırılır. Aksi yönde bir karar alınması halinde ise haciz kaldığı yerden devam eder.
Özellikle haciz nedeniyle açılacak olan istihkak davalarında yukarıda belirtmiş olduğumuz süreler hak düşürücü bir süre olması nedeniyle önemlidir. Bu nedenle geciktirilmeksizin davanın açılması gerekir. Bu sebeple açılacak olan istihkak davalarında mülkiyet iddiasında bulunan kişi davacı ve icra takibinde alacaklı konumunda bulunan kişi davalı olarak yer alır. Bazı durumlarda ise hem alacaklı hem de borçlu aleyhine istihkak davası açılabilir.
Miras Nedeniyle Açılan İstihkak Davası
İstihkak davalarının bir başka açılma sebebi ise tereke mallarına ilişkindir. Terekeye ait olan bir malın tamamı veya bir kısmını elinde bulunduran kişiye karşı öne sürülen istihkak iddiasıdır. Bu durumda icra / haciz nedeniyle açılacak olan istihkak davaları gibi farklı hukuki işlemler olmamasına karşın özellikle istihkak davası zamanaşımı süresi, davalının iyi niyetli olup olmadığının tespiti önemlidir.
İyi niyetli bir şekilde elde bulundurulduğunun öğrenilmesi ile 1 yıl, miras bırakanın ölümünden itibaren her durumda 10 yıl içinde bu davaların açılması gerekir. Terekeye ait malı kötü niyetli bir şeklide elde bulundurulduğunun anlaşılması halinde ise zamanaşımı süresi 20 yıldır.
Görevli ve Yetkili Mahkeme
Terekeye ait malların üzerinde istihkak iddiası ile açılacak olan davalarda görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Yetkili Mahkeme ise miras bırakanın ölümünden önce son ikamet etmiş olduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesidir.
Bu şekilde açılacak olan istihkak davalarında davası, yasal veya atanmış mirasçı, davalı malı haksız bir şekilde elinde bulunduran kişidir. Bu tür davalarda da tanık beyanları ile beraber, tapu kayıtları, mirasçılık belgesi veya diğer noter belgeleri delil olarak ileri sürülebilir.
İstihkak Davalarında İspat Yükü Kimdedir?
Kural olarak istihkak davalarında ispat yükü mülkiyet iddiasında bulunan kişiye aittir. Bu durumun yasal dayanağı ise HMK md 190’dır.
HMK md. 190; İspat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir.
Aynı kural istihkak davaları içinde geçerlidir. Mülkiyet iddiasında bulunan taraf İ.İ.K’nun 96. Maddesi uyarınca borçlu olması halinde bu durumda istihkak davasında ispat yükü borçluya aittir. Her iki durumda da istihkak davasında ispat yükü mülkiyet iddiasında bulunan kişiye aittir.
3. Kişinin İstihkak İddiası Süresi
3. kişinin istihkak iddiası İ.İ.K 96 ve 97. Maddelerine dayanılarak yapılır. İstihkak iddiasında bulunacak 3. Kişi haciz ihbarnamesinin kendisine tebliğinden itibaren 7 gün içerisinde bu iddiasını takibin yapılmış olduğu İcra Müdürlüğüne yapması gerekir. İcra Müdürlüğü tarafından alınan bu yazılı istihkak iddiası alacaklı ve borçluya tebliğ edilir. Alacaklı veya borçlunun herhangi birisinin veya her ikisinin buna itiraz etmesi halinde 3. Kişinin istihkak davası açma hakkı doğar. Talebin reddi yönünde verilen kararın tebliğinden itibaren ise istihkak davası açma süresi yine 7 gündür.
Taşınırlarda İstihkak Davası
Taşınırlarda istihkak davası daha çok icra takibinden bağımsız bir şekilde 3. Kişiye ait olan malın haczedilmesi halinde söz konusu olur. Diğer durumda olduğu gibi yine taşınır malın borçluya ait olmadığı 3. Bir kişiye ait olduğu iddia edilmektedir. Bu durumda açılacak istihkak davlarında dava konusu malın fiili hakimiyeti yani zilyetliği önemli bir karinedir. Dava konusu malın zilyetliğinin de bir başkasında olması nedeniyle açılacak olan davalarda kanıtlanabilirlik açısından oldukça zordur. Buna karşın bu mülkiyet iddiasının istihkak davası açılmaksızın ortaya konulmasının hukuki açıdan başka bir yolu yoktur.
Mirasta İstihkak Davası
Mirasta istihkak davası mirasçılardan bir veya bir kaçının dava konusu malın murise ait olmadığı, kendilerine ait olduğu iddiası ile açılır. Bu istihkak davaları murisin sağlığında açıldığından diğer durumlara göre kısmen farklıdır. Ancak yine asıl amaç mülkiyet hakkının tespit edilmesidir.
Bazı durumlarda ise murisin terekesine dahil edilmek istenen bir malın yine 3. Kişiye ait olması halinde de bu davalar açılır. Muris muvazaası ile benzer yönleri bulunsa da farklı davalar olup, mirasta istihkak davası da yine Asliye Hukuk Mahkemesinde görülür. Genellikle miras paylaşımı sırasında karşılaşılan bir uyuşmazlık olması nedeniyle mirasta istihkak davaları olarak da bilinir.
İstihkak Davası Sonuçları
Yukarıda yapmış olduğumuz açıklamalardan da anlaşılacağı üzere istihkak davalarının iki farklı sonucu vardır. Davanın kabul edilmesi veya reddedilmesi şeklinde olan sonuçları farklıdır.
İstihkak Davasının Kabul Edilmesi Halinde Sonuçları
Görülen dava sonrasında mahkeme tarafından haczedilen malın borçluya ait olmadığı ve üçüncü kişiye ait olduğu tespit edilmesi istihkak davalarının kabul edildiği sonucunu doğurur. Bu durumda dava konu mal hacizden kaldırılması ile beraber icra takibinden de çıkarılır. Bu durumda genellikle davacı olan taraf icra takibine göre 3. Şahıs malın mülkiyet hakkını kazanır.
İstihkak Davasının Reddi Halinde Sonuçları
Haciz halinde istihkak davası açılması ve davanın reddedilmesi halinde dava konusu malın borçluya ait olduğu sonucunu doğurur. Daha önce gerçekleşen haciz işlemleri, ircadın durdurulmasına karar verilmesi halinde kaldığı yerden devam eder. Dava 3. Kişi tarafından açılmış olması halinde aynı mal üzerinde aynı iddia ile istihkak iddiasında bulunamayacağından bu konuda yeniden dava açılması mümkün değildir.
İstihkak Davaları Ne Kadar Sürer?
Hukuk Muhakemeleri Kanununa göre yürütülen davaların veya ceza davalarının ne kadar süreceğinin önceden kestirilmesi oldukça zordur. Mevcut delil durumu, uyuşmazlığın niteliği hatta iş yoğunlu gibi birçok etken davaların ne kadar sürede sonuçlanacağına etki eder. Buna karşın mesleki tecrübelerimize dayanılarak istihkak davalarının ortalama 1 ile 1,5 yıl arasında sürdüğünü söyleyebiliriz.
İstihkak Davası Hangi Hallerde Açılır?
İstihkak davası, haczedilen bir malın borçluya ait olmadığı durumlarında açılır. İ.İ.K 96 ve 97 maddelerine dayanılarak açılan bu davalar uygulamada hacizde istihkak davası olarak da adlandırılır. Hacizde istihkak davaları borçlu tarafından açılabileceği gibi istihkak iddiasında bulunan 3. Şahıs tarafından da açılabilir.
İstihkak davalarının sık açıldığı diğer bir uyuşmazlık ise terekeye dahil olan bir malın başka birisine ait olduğu iddiası ile açılır. Bu durumda mülkiyet hakkının tespiti için açılan davalar mirasta istihkak davası olarak bilinir. Her iki durumda da açılan davaların ortak özelliği mülkiyet hakkının kanıtlanması ve tespit edilmesidir.
İstihkak Davasında Tanık Dinlenir Mi?
Diğer Hukuk Muhakemeleri Kanununa tabi olan davalarda da olduğu gibi istihkak davalarında da tanık dinlenebilir. Somut ve resmi belgelerin bu konuda kanıtlanabilirliği daha güçlü olsa da istihkak davalarında tanık dinletmek sık başvurulan bir delildir.
İstihkak Davası İcrayı Durdurur Mu?
Sadece icra müdürlüğüne yapılacak olan istihkak iddiası veya istihkak davasının açılması doğrudan icrayı durdurmaz. Genellikle davanın görüldüğü icra mahkemesi veya Asliye Hukuk Mahkemesinden bu yönde bir talepte bulunulması gerekir. Görevli mahkeme icranın durdurulması için teminat gösterilmesine karar verebilir. Teminattaki asıl amaç dava konusu malın dava süresince elden çıkarılmasını önlemektir. Genellikle haciz nedeniyle istihkak davası açılacaksa icranın durdurulması da talep edilir. Mahkeme icra / haciz işleminin durdurulmasına karar vermesi halinde istihkak davası sonuçlanana kadar icra/haciz durur.
İstihkak Davası Kesin Hüküm Teşkil Eder Mi?
İstihkak davaları sonucu verilen kararlar kesin niteliktedir. Söz konusu mahkeme kararının kesinleşmesinden sonra aynı konuda tekrar istihkak davası açılamaz. Buna karşın maddi hata veya bu konuda esasa etki edebilecek yeni bir delilin elde edilmesi halinde olağanüstü kanun yollarına başvurulabilir.
