Kamu idaresinin güvenirliliğine ve işleyişine karşı suçlar başlığı altında düzenlenmiş bir başka suç ise rüşvet suçu ve cezasıdır. Daha çok kamu personelleri yani memurlar tarafından işlenmesi mümkün olduğundan bir çeşit özgü suçtur. Ancak 2012 yılında yasa metninde yapılan değişiklik ile rüşvet suçu ve cezası kapsamı daha da genişletilerek büyük oranda özgü suç olma özelliğinden çıkarılmıştır.
Memur suçları arasında sık karşılaşılan rüşvet suçunu diğer memur suçları ile karşılaştırdığımızda oldukça ağır yaptırımlarla karşılaşılabilmektedir. Suçun sübuta ermesi aşağıda detaylı olarak değineceğimiz rüşvet suçu unsurlarının oluşmasına bağlıdır.
Rüşvet suçu cezası ve unsurlarına değinmeden önce TCK 252 maddesi uyarınca rüşvet suçu nedir? Sorusuna kısaca cevap verelim.
Rüşvet Suçu Nedir?
TCK 252/1; Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kişi, dört yıldan on iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
TCK 252/2; Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, kendisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kamu görevlisi de birinci fıkrada belirtilen (TCK 252/1) ceza ile cezalandırılır.
Görüldüğü gibi kanun koyucu sadece rüşvet almak fiilini suç olarak tanımlamamış, ayrıca rüşvet vermek suçunu da TCK 252 maddesi ile suç olarak tanımlamıştır. TCK 252/1 maddesinde rüşvet vermek ve TCK 252/2 maddesinde ise rüşvet almak suçu düzenlenmiştir. Bu nedenle suçun gerçekleşmesi halinde rüşvet alan da rüşvet verende ayrı ayrı cezalandırılmaktadır. Bunun dışında yine aynı şekilde rüşvet suçuna aracılık etme de ayrıca TCK 252 maddesinde suçu olarak tanımlanmış fiiller arasında yer alır.
Rüşvet Suçu Cezası
TCK 252/1 (rüşvet vermek) ve TCK 252/2 (rüşvet almak) suçu için ayrı ceza miktarları öngörülmemiştir. Her iki durumda da yani rüşvet alan da rüşvet veren de, 4 yıl ile 12 yıl arasında hapis cezası ile cezalandırılmaktadır.
Buradaki en önemli ayrım rüşvet almak suçunun daha çok kamu görevlileri tarafından işlenmesi mümkün olduğundan TCK 252/2 maddesinin daha çok bir çeşit özgü suç olduğunu söyleyebiliriz. Buna karşın aşağıda belirtmiş olduğumuz meslek kuruluşlarında görevli kişilere karşı rüşvet teklifinde bulunulması veya bu kişilerce rüşvet talep edilmesi de TCK 252/1 veya TCK 252/2 maddesindeki rüşvet suçu ve cezası ile cezalandırılmalarını mümkündür.
- Kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarıTCK 252 maddesi
- Kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşları ile kamu kurumlarının iştirakiyle kurulmuş olan şirketler,
- Bu kuruluşlar bünyesinde faaliyet gösteren vakıflar
- Kamu yararına çalışma yapan dernekler
- Kooperatifler
- Halka açık olan anonim şirketler
Adına çalışan ve bu yerler adına faaliyette bulunan kişilerin “devlet memuru” statüsüne sahip olup olmadıkları dikkate alınmaksızın meydana gelecek rüşvet teklifi veya talebinde failler TCK 252 maddesi uyarınca rüşvet suçu ile cezalandırılmaktadır.
Rüşvet Suçunun Özel Halleri
Rüşvet suçu ve cezasında, rüşvet teklif edilmesi, rüşvet talep edilmesi veya rüşvet suçuna aracılık edilmesi gibi durumlar göz önüne alındığında farklı özel görüşüş şekilleri vardır. Uygulamada sık sık karşılaşılan öz durumları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
Rüşvet Teklif Etme
Yukarıda da belirttiğimiz gibi TCK 252 ve devamı maddelerinde sadece rüşvet alma fiili suç olarak tanımlanmamış olup, kamu görevlisine veya 252/8 maddesinde belirtilen konumda olan çalışanlara yönelik rüşvet teklifi de suç olarak tanımlanmıştır. Rüşvet teklif etme suçunda da, rüşvet teklifinde bulunan fail 4 yıl ile 12 yıl arasında hapis cezası ile cezalandırılmaktadır.
Rüşvet Konusunda Anlaşmaya Varılması
TCK 252/3 maddesi uyarınca rüşvet konusunda anlaşmaya varılması halinde suç tamamlanmış gibi hükmolunur. Ayrıca rüşvet teklif ve talebine karşılık bunun karşı tarafça kabul edilmemesi halinde de fail yine TCK 252 maddesi uyarınca cezalandırılır. Ancak bu durumda verilecek olan ceza yarı oranında indirilir.
Bu durumlar göz önüne alındığında rüşvet suçu ve cezası için teşebbüs hükümlerinin uygulanmasının mümkün olmadığını söyleyebiliriz.
Rüşvetin Kabul Edilmemesi
Rüşvet teklifi ve rüşvet talebinin karşı tarafa iletilmesine rağmen bu durumun kabul edilmemesi yine rüşvet suçunun oluşması için yeterlidir. Ancak bu durumda fail hakkında verilecek olan ceza yarı oranına kadar indirilebilecektir.
Zincirleme Rüşvet Suçu ve Cezası
Bazı durumlarda rüşvet suçunun zincirleme şekilde işlenmesi mümkündür. TCK 43 ve devamı maddelerinde düzenlenen “zincirleme suç” hükümleri sıklıkla TCK 252 maddesi içinde uygulanmaktadır.
Bu konuda önemli bir hususa değinmekte fayda vardır. TCK 252 maddesinde zincirleme suç hükümlerinin uygulanabilmesi için suçun aynı kişilere karşı işlenmesi gerekir. Rüşvet talebinin farklı kişilere yapılması halinde fail 2 kez rüşvet suçu ve cezası ile cezalandırılmasına neden olmaktadır. Buna karşılık rüşvet teklifinde bulunan kişinin aynı işlem nedeniyle farklı kişilere yapılması durumunda zincirleme suç hükümleri uygulanacaktır.
Rüşvet Suçunda Teşebbüs
Rüşvet suçunda anlaşmaya varılması ancak herhangi bir menfaat temin edilmemiş olmamasına rağmen suç tamamlanmış gibi hükmolunur. Ayrıca rüşvet teklif veya talebin karşı tarafça reddedilmesi durumunda dahi suç gerçekleşmiş olacağından rüşvet suçunda teşebbüs hükümlerinin uygulanması mümkün değildir.
Rüşvet Suçuna Aracılık Etme
TCK 252/5 maddesi uyarınca rüşvet suçuna aracılık etme kişinin “müşterek fail” olarak cezalandırılmasına neden olacaktır. Rüşvet suçuna aracılık etme durumunda da fail rüşvet alan ve rüşvet teklifindi bulunan asıl failler gibi cezalandırılır. Ayrıca bu durma aracılık eden kişinin kamu görevlisi ve TCK 252/8 maddesinde belirtilmiş kişilerden olma zorunluluğu bulunmamaktadır. Yine bu durumda da fail TCK 252 maddesi gereğince rüşvet suçu ve cezası ile cezalandırılacaktır.
Rüşvet Suçu ve Cezasında Etkin Pişmanlık
Rüşvet suçu ve cezasında etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilmektedir. Gerek rüşvet talep etme, rüşvet teklifinde bulunma durumlarında anlaşmaya varılmasına rağmen suçun yetkili makamlar tarafından öğrenilmesinden önce durumun yetkili makamlara bildirilmesi durumda failler hakkında herhangi bir ceza verme yoluna gidilmemektedir.
Aynı durum rüşvet suçuna aracılık etme durumlarında da geçerlidir. Bu durumun tek istisnası TCK 254/4 maddesinde düzenlenmiştir. Rüşvet suçunun yabancı kamu görevlilerine işlenmesi rüşvet suçu ve cezasında etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaz.
Özel Sektörde Rüşvet Suçu
Uygulamada genellikle TCK 252/8 maddesinde belirtilen durumlar özel sektörde rüşvet suçu olarak nitelendirilir. 2012 yılından önce bir çeşit özgü suç niteliğinde olan rüşvet suçu ve cezasının yer aldığı TKC 252 maddesinde yapılan değişiklik ile büyük ölçüde özel sektörde rüşvet suçu da yaptırım altına alınmıştır.
Rüşvet Suçunun Unsurları
Rüşvet suçu unsurları arasında en önemli husus rüşvete konu olan işlemin kamu görevlisinin görev tanımına giren bir işlem olmasıdır. Kamu görevlisinin görevi olmadığı bir konuda bir başkaca bir fiil durumunda failin nüfus ticareti (yetkili olmadığı bir iş için yarar ağlama) suçu nedeniyle yargılanması mümkündür.
Rüşvet Suçunda Yargılamada Görevli ve Yetkili Mahkemeler
TCK 252/1 maddesinde belirtildiği gibi rüşvet suçu ve cezası için öngörülün hürriyeti bağlayıcı (hapis cezaları) 4 yıl ile 12 yıl arasındadır. Ceza üst sınırlarını dikkate aldığımızda yargılama görevi Ağır Ceza Mahkemesindedir. Yine rüşvet suçunda yargılama yetkisi ise suçun işlenmiş olduğu yer mahkemesidir.
Rüşvet Suçu İle İrtikap Suçu Arasındaki Fark
- Rüşvet suçunda genellikle iki veya daha fazla fail vardır. Buna karşılık irtikap suçu tek bir kişi tarafından işlenmektedir.
- İrtikap suçu sadece kamu görevlileri tarafından işlenebilir bir suçtur. Ancak rüşvet suçu; rüşveti veren, aracılık eden veya TCK 252/8 maddesindeki durumlar göz önüne alındığında herkes tarafından işlenebilmesi mümkündür.
- Rüşvet suçu ve cezasında rüşvete konu olan fiilin kamu görevlisinin görevi nedeniyle olması zorunluluğu bulunurken, irtikap suçunda böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır.
Sık Sorulan Sorular
Rüşvet Suçu Nasıl İspat Edilir?
Rüşvet suçunda genellikle, bu konuda yapılan yazışmalar, görüntü kayıtları, tanık beyanları gibi durumlar öne çıkmaktadır. Ayrıca rüşvet talebinde bulunulması halinde kolluk kuvvetlerinde seri numaraları alınmış paralar ilgiliye teslimi sırasında yapılan suçüstü durumları ile rüşvet suçu ispat edilebilmektedir.
Rüşvet Suçu Paraya Çevrilir Mi?
Rüşvet suçu ve cezasında, ceza alt sınırlarını dikkate aldığımızda rüşvet suçunun paraya çevrilmesi mümkün değildir.
Rüşvet Suçu ve Cezasının Memuriyete Etkisi
657 sayılı yasanın 48 ve devamı maddelerinde rüşvet suçu “yüz kızartıcı suç” olarak tanımlanmıştır. Bu nedenle yapılan disiplin soruşturması veya ceza soruşturması sonrasında suçu işlediği kesin delilerle tespit edilen kamu görevlisinin memuriyetten çıkarılması kuvvetle muhtemeldir.
Bunun dışında rüşvet suçu ve cezası konusunda ceza alt sınırları itibariyle alınması muhtemel ceza miktarının 1 yıl ve daha fazla olması yine kişinin memuriyetten çıkarılmasına neden olacak bir başka durumdur. TCK 252 maddesinde de belirtildiği gibi suçun cezai yaptırımı oldukça yüksektir. Bunun dışında kamu görevlisinin memuriyetten ihracı söz konusu olabilecektir. Bu nedenle rüşvet suçu ve cezası konusunda, soruşturma aşaması, kovuşturma aşaması ve disiplin soruşturması sırasında hukuki destek almak her zaman faydalı olacaktır.
Rüşvet Suçu Şikayet Bağlı Bir Suç Mudur?
Rüşvet suçu şikayete bağlı bir suç değildir. Suçun işlendiğinin öğrenilmesi halinde ilgililer hakkında re’sen soruşturma ve kovuşturma işlemi yapılmaktadır.
Rüşvet Teklif Etmek Suç Mu?
TCK 252 maddesinde sadece rüşvet alma suç olarak tanımlanmamıştır. Ayrıca rüşvet teklif etmekte (TCK 252/1) suç olarak tanımlanmış bir eylemdir. Bunun dışında rüşvete aracılık etme de yine TCK 252 maddesinde suç olarak tanımlanan fiiller arasında yer alır.
Rüşvet Suçu Nasıl Oluşur?
Rüşvet suçu ve cezasının düzenlenmiş olduğu TCK 252 maddesini dikkate aldığımızda aşağıdaki durumlarda rüşvet suçu oluşmuş sayılacaktır.
- Rüşvet talebinde bulunulması
- Rüşvet teklif edilmesi
- Rüşvet suçuna aracılık edilmesi
TCK 252 maddesi gereğince yapılan soruşturma ve kovuşturmalarda en sık rastlanılan durum rüşvet konusunda anlaşmaya varılmasıdır. Yukarıda belirtmiş olduğumuz durumlarda rüşvet konusunda anlaşmaya varılması halinde dahi suç tamamlanmış gibi hüküm kurulmaktadır.
