Memnu hakların iadesi, hükümlünün ceza mahkumiyetine bağlı olarak elinden alınan haklarının yeniden verilmesini mümkün kılan bir düzenlemedir. Sadece memnu hakların iadesi şartlarının oluşması ile mümkündür. Memnu hakların iadesi dilekçesi hazırlanmadan önce bu şartların eksiksiz bir şekilde bilinmesi gerekir. Yazımızın asıl konusu “memnu hak” olması nedeniyle bu kavram üzerinde kısaca duralım. Yazımızın devamında ise memnu hakların iadesinin memuriyete etkisi, bu kararların nereden ve nasıl alınacağı ve takip edilmesi gereken bütün hukuki işlemler hakkında detaylı bilgi sahibi olabilirsiniz.
Memnu Hak Nedir?
Kelime anlamı itibariyle “memnu” yasaklanmış / engellenmiş anlamlarını taşımaktadır. Memnu hak ise ilgilinin bir takım haklarının kısıtlanması ya da elinden alınması anlamına gelir.
Memnu Hakların İadesi Nedir?
Hukuki olarak memnu hakların iadesi yasaklanmış hakların geri verilmesidir. Hakkında ceza yargılaması sonucu, hapis cezası şeklinde hüküm kurulması yani mahkumiyet kararı verilmesi halinde suça ilişkin ceza kanunumuzun getirmiş olduğu yasaklar haricindeki diğer yasaların ortadan kaldırılmasıdır.
Memnu Hakların İadesi Şartları
Memnu hakların iadesi şartları 5352 sayılı Adli Sicil Kanunun 13/A maddesinde; Yasaklanmış hakların geri verilmesi başlığı altında düzenlenmiştir. Genel hatları ile memnu hakların iadesi şartları aşağıdaki gibidir.
Cezanın İnfaz Edilmesi Gerekir
En önemli ve zorlayıcı koşul cezanın infaz edilmesi gerektiğidir. Cezanın infazından kasıt hükümlünün koşullu salıverilmesi diğer bir iade ile denetimli serbestliğe ayrılması değildir. Bütün tahliyeler yasaklanmış hakların geri verileceği sonucunu doğurmaz. Kural olarak koşulla salıverilme süresi de cezanın halen infaz edildiği, dolayısıyla infazın henüz tamamlanmadığı sonucunu doğurur.
Cezanın İnfazından Sonra Üç Yıl Geçmelidir
5352 sayılı yasanın 13/A-a maddesi uyarınca sadece cezanın infazı yeterli olmayıp, ayrıca infazın tamamlanmasından sonra en az 3 yıllık sürenin geçmiş olması gerekir. Dilerseniz bu konuyu bir örnekle açıklayalım. Nitelikli dolandırıcılık suçunda 8 yıl hapis cezası alan sanık cezasının infazı için 01.01.2026 tarihinde ceza infaz kurumuna teslim olsun. 4 yıl ceza infaz kurumunda kaldıktan sonra 01.01.2030 tarihinde koşullu salıverilmesine karar verilen hükümlünün infazı tamamen 8 yıl sonra yani 01.01.2034 yılında tamamlanmış olacaktır. 2034 yılından 3 yıl sonra, 01.0.2037 tarihinden itibaren hükümlü memnu hakların (yasaklanmış hakların) geri verilmesi başvurusunda bulunabilecektir.
Hükümlünün İyi Halli Olması
Memnu hakların iadesi şartları konusunda değinmek istediğimiz son husus hükümlünün bu 3 yıllık süreyi iyi halli olarak geçirmiş olması gerektiğidir. İyi halliden kasıt hükümlünün bu süre zarfında yeniden başka bir suç işlememesidir. Ayrıca yasaklanmış hakların geri alınması başvurusu sonrasında talebi incelemekle görevli mahkeme tarafından hükümlünün iyi olduğuna kanaat getirilmelidir. Bu koşullar oluşmaması halinde memnu hakların iadesi dilekçesi ile başvuru yapılmış olsa dahi mahkemece talebin reddine karar verilir.
Memnu Hakların İadesi Başvurusu
Yasaklanmış hakların geri verilmesi mahkeme tarafından re’sen yerine getirilen bir işlem değildir. Bu nedenle hükümlünün yukarıda sıralamış olduğumuz temel 3 şartın gerçekleşmesinden sonra bu konuda başvuru yapması gerekir.
Memnu Hakların İadesi Kararı Nereden Alınır?
Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararının nereden alınacağı konusunda hükümlünün iki alternatifi vardır. Bunlardan ilki daha önce hükmü veren mahkemedir. Diğeri ise hükümlünün ikamet etmiş olduğu yerdeki aynı dereceli mahkemedir. Örneğin hükümlü hakkında İstanbul 10. Asliye Ceza Mahkemesince hırsızlık suçundan 4 yıl hapis cezası şeklinde hüküm kurulduğunda infaz 01.01.2025 tarihinde tamamlanması ile 01.01.2028 tarihinde (3 yıl sonra) hükümlü İstanbul 10. Asliye Ceza Mahkemesine bu konuda başvuruda bulunabilir. Hükümlünün Ankara ilinde ikamet etmesi halinde ise yine memnu hakların iadesi şartları oluşması koşulu ile Ankara Nöbetçi Asliye Ceza Mahkemesinde de bu yönde bir talepte bulunabilir.
Memnu Hakların İadesi E-Devlet Üzerinden Yapılabilir Mi?
Elektronik imzaya sahip olmanız halinde hukuk mahkemelerinde dava açmak veya icra takibi yapmak gibi farklı birçok işlemi yapabilirsiniz. Ancak ceza mahkemelerince verilen kararların kesinleşmesinden sonra uyap vatandaş portal üzerinden ilgili ceza dava dosyası için herhangi bir talep yapılması mümkün değildir. Buna karşın fiziksel olarak yapılan taleplerin e-devlet üzerinden ceza davası sorgulama bölümünden yapılması mümkündür. Bunun için elektronik imza sahibi olunması gibi bir zorunluluk yoktur.
Memnu Hakların İadesi Neleri Kapsar?
Sanık hakkında verilen mahkumiyet kararına bağlı olarak kaybedilen memnu haklar 5237 sayılı Türk Ceza Kanunun 53. Maddesinde sıralanmıştır. Buna göre memnu hakların (yasaklanmış haklar) iadesi kapsamı özetle aşağıdaki gibidir.
- Kamu görevine girme (Memur olma hakkı)
- Seçme ve seçilme hakkı
- Vesayet ve vasilik hakları
- Silah bulundurma ve taşıma hakkı
- Kamu ihalelerine katılma hakkı
- Dernek kurma hakkı
Yüz Kızartıcı Suçlarda Memnu Hakların İadesi
Yasaklamış hakların iadesi konusunda yüz kızartıcı suç gibi herhangi bir nitelik ayrımı yapılmamıştır. Buna karşın kişi yasaklanmış haklarını geri almış olsa dahi diğer özel yasalarda yer alan hükümler nedeniyle bu haklarını tamamen kaybetmesi söz konusu olabilir. Bu husus genellikle kamu görevine atanma yani memur olma hakkı durumunda ön plana çıkar. Bu konu oldukça kapsamlı olup “memnu hakların iadesinin memuriyete etkisi nedir?” başlığımızda bu hususlara daha detaylı olarak değinilecektir.
Memnu Hakların İadesini Alan Silah Ruhsatı Alabilir Mi?
Bu konuda da yine suç ayrımı yapılmıştır. 6136 sayılı yasaya muhalefet, kaçakçılık, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar, uyuşturucu madde ticareti suçundan hüküm giyilmesi ve sonrasında memnu hakların iadesine karar verilmiş olsa dahi kişi herhangi bir silah ruhsatı alamaz. Bu suçlar haricinde memnu hakların iadesine karar verilmesi durumunda kişinin silah ruhsatı almasının önünde bir engel kalmamaktadır.
Memnu Hakların İadesinin Memuriyete Etkisi
Bazı durumlarda memnu hakların iadesi şartları oluşmasına ve hükümlünün yasaklanmış haklarını geri almasına rağmen memur olma (kamu görevini üstlenme) hakkını kalıcı olarak kaybedebilir. Esasen bu hakkın kaybedilmesi 5237 sayılı yasanın 53. Maddesi ile ilgili olmayın tamamen 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda yer alan hükümler ile ilgilidir. 657 sayılı yasanın 48. Maddesinde yer alan hükümlere göre kişi aşağıdaki durumların varlığı halinde yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı almış olsa dahi memur olamaz.
1- Bir Yıl ve Daha Fazla Süreli Hapis Cezaları
Hükümlü hakkında verilen hürriyeti bağlayıcı cezanın niteliği fark etmeksizin 1 yıl ve daha uzun süreli olması halinde memnu hakların iadesine karar verilmiş olsa dahi ilgilinin memur olması mümkün değildir. (657 S.Y. 48/5) 657 sayılı yasanın 48/5 maddesinin 1. Cümlesinde yer alan “Türk ceza kanununun 53. Maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile” hükmü buna izin vermemektedir.
2- Yüz Kızartıcı Suçlar
Memnu hakların iadesinin memuriyete etkisi en fazla yüz kızartıcı suçlarda kendisini gösterir. Her ne kadar yüz kızartıcı suçlar nedeniyle yapılan yargılamalar sonucu 1 yıl ve daha az süreli hapis cezası alınması pek mümkün değilse de hükümlünün; Anayasal düzene karşı suçlar, zimmet, irtikap, rüşvet, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, dolandırıcılık, kaçakçılık, güveni kötüye kullanma gibi suçlardan olması halinde yine ilgili 657 sayılı yasanın 48/A maddesi uyarınca memur olma hakkını tamamen kaybetmektedir. Suçun yüz kızartıcı suçlardan olması halinde hapis cezasının 1 yıl ve daha fazla olması önemli değildir.
Yüz kızartıcı suçların ceza hukuku açısından önemi büyüktür. Bu konuda daha detaylı bilgi sahibi olmak için “Yüz Kızartıcı Suç Nedir?” başlıklı yazımızdan yararlanabilirsiniz.
Memnu Hakların İadesi Avukat Olabilir Mi?
Memnu hakların iadesi kararı alan kişinin avukat olup olamayacağı konusunda da yine cezanın süresi ve suçun niteliğinin tam olarak bilinmesi gerekir. Tıpkı memnu hakların iadesinin memuriyete etkisi başlığında değinmiş olduğumuz gibi yine avukatlık kanunun 5/a maddesinde de aynı ve benzer hükümler yer almaktadır. İlgilinin almış olduğu hapis cezası 1 yıl ve daha fazla süreli ve yüz kızartıcı suçlardan ise yasaklanmış hakların geri alınması kararı verilse de avukatlık mesleği yapılamaz.
Memnu Hakların İadesi Kararı Nasıl Alınır?
Kişinin başvuru yapmadan önce memnu hakların iadesi şartlarının tam olarak oluştuğunu tespit etmesi gerekir. Bunun için yukarıda belirtmiş olduğumuz kriterler göz önüne alınır. Bu şartların oluşmasından sonra aşağıda bir örneğini hazırlamış olduğumuz memnu hakların iadesi dilekçesi ile yetkili mahkemeye başvuru yapabilirsiniz.
Memnu Hakların İadesi Dilekçesi
T.C.
… AĞIR CEZA MAHKEMESİNE
Konu : Yasaklanmış (Memnu) Hakların İadesi Talebi
Talepte Bulunan : (İlgilinin Açık Kimlik ve Adres Bilgileri ve Tc Kimlik Numarası)
Açıklamalar :
Mahkemenizin … tarih, … esas ve … sayılı kararı ile hakkımda … suçundan dolayı … yıl … ay … gün hapis cezası şeklinde hüküm kurulmuştur.
Söz konusu hükmün infazı … tarihinde tamamlanmıştır. Cezanın infazı süresince ve infazdan sonra tarafıma yüklenen bütün yükümlülükler eksiksiz bir şekilde yerine getirilmiş olup, infazın tamamlanmasından sonra geçen 3 yıllık sürede iyi halli olarak geçirilmiştir. Halen de bu şekilde iyi halli olarak yaşamımı sürdürmekteyim.
İnfaz Kanununun ilgili 13. Maddesinde yer alan; Ceza infazının tamamlanması, infazdan sonra 3 yıl geçmiş olması ve bu sürelerin iyi halli olarak geçirilmesi gibi memnu hakların iadesi şartları oluşmuştur.
Bu nedenle mahkumiyetin bir sonucu olarak TCK 53. Maddesinde yer alan kaybetmiş olduğum kamu haklarının iadesini talep etme zorunluluğu doğmuştur.
Sonuç ve Talep : Yukarıda arz ve izah ettiğim sebeplerden ötürü; cezası infaz edilmiş ve ıslah süreci tamamlanmış bir birey olarak, memnu hakların iadesine karar verilmesini arz ve talep ederim. (Tarih)
Hukuki Nedenler : TCK 53 md. İnfaz Kanunu Md. 13 ve diğer yasal nedenler
Deliller : Adli sicil kaydı, İkametgah, Cezanın infaz edildiğine dair belgeler, nüfus kayıt örneği ve diğer yasal deliller.
İsim Soyisim
İmza
Memnu Hakların İadesi Kaç Günde Sonuçlanır?
Bunun için kesin bir süre belirtmemiz oldukça zordur. Ancak memnu hakların iadesi kararı alınması talebinin, asıl hükmü veren mahkeme (ikamet yerindeki) aracılığı ile yapılması halinde gerekli belgelerin ilgili yargı birimlerinden istenilmesi veya kolluk kuvvetince iyi halli olup olmadığına yönelik yapılacak araştırmanın süresine göre değişiklik gösterebilir. Tüm bu unsurlar birlikte değerlendirildiğinde yasaklanmış hakların geri alınması kararının 10 gün ile 2 ay arasında verilebileceğini söyleyebiliriz. Bu süreler genellikle mahkemelerin iş yoğunluklarına göre de değişiklik gösterebilir.
