Bu yazımızda fazla mesai ücretinin ispatı ve zamanaşımı ile ilgili detayları sizlerle paylaştık. Yazı içeriğinde konuyla ilgili spesifik sorulara da cevap bulabilirsiniz.
Ülkemizde çoğu çalışanın fazla mesai yaptığı ve yaptığı fazla çalışmalara ilişkin ücretlerini alamadığı veya tam olarak alamadığı bilinen bir gerçekliktir. Çoğu zaman da fazla mesai yapan işçiler, çalıştıkları iş yerinden ayrıldıklarında yaptıkları fazla mesaiyi ispat etmekte güçlük çekmekte ve ciddi hak kayıplarına uğramaktadır. Bu makalede fazla mesai ücretinin niteliğini, nasıl ispat edileceğini ve hangi şartlarda zamanaşımına uğradığını inceleyeceğiz.
Fazla Mesai Nedir?
Öncelikle burada iki farklı kavrama değinmemiz gerekmektedir. İş Kanununa göre bir işçi, en fazla 45 saat çalıştırılabilmektedir. Bu kapsamda örneğin iş sözleşmenizde 40 saat çalışacağınız hükmü yer alıyorsa, 40 saatten 45 saate kadar olan süreler “fazla süreli çalışma” olarak kabul edilecektir. 45 saati aşan süreler de fazla çalışma kapsamında değerlendirilecektir. Belirtmek gerekir ki fazla mesai haftada 11 saati aşamaz. Halk dilinde fazla mesai olarak bahsedilen kavram İş Kanununda fazla çalışma süresi olarak geçmektedir.
Fazla Mesai Hesaplama
Yukarıda da belirttiğimiz üzere 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak kabul edilmektedir ve kanun kapsamında fazla çalışılan her saat için işçiye saatlik ücretinin %50 fazlası ödenmelidir. Bu noktada kafa karışıklığı oluştuğundan örnek vermek doğru olacaktır. Fazla mesai hesaplamayı 2023 sayılarına göre yapmak daha doğru olacaktır.
2023 yılında asgari ücretle çalışan bir işçi 8506,80 TL maaş almaktadır. Belirttiğimiz üzere İş Kanununda düzenlenen haftalık çalışma süresi 45 saattir ve 6 gündür. 45 saat, 6 iş gününe bölündüğünde ulaşılan sayı 7.5 saat olmaktadır. Bu sayının 30 ile çarpılması durumunda 225 sonucuna ulaşmaktayız. 225 sayısının asgari olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir. Bu kapsamda 8506,80 TL sayısını önce 30 güne ardından da 7.5 saate bölmemiz gerekmektedir. Bu işlemin ardından asgari ücretli bir çalışanın saatlik ücreti 37,8 TL olarak hesaplanmaktadır.
Bu noktada belirtmemiz gereken bir husus da 40 saat ile 45 saat arasındaki 5 saatin fazla süreli çalışma olmasından dolayı bu 5 saat %50 zamlı değil %25 zamlı olarak hesaplanacaktır. 45 saatten sonraki fazla çalışmalar da %50 zamlı olarak hesaplanacaktır. Bu doğrultuda asgari ücretli bir işçinin fazla mesai ücreti saat başına 57 TL olacaktır.
Fazla mesai ücretleri ile ilgili belirtmemiz gereken bir husus da günlük çalışma süresidir. İş Kanunu ile günlük 11 saat üzerindeki çalışma fazla mesai olarak hesaplanmaktadır. Burada dikkat etmeniz gereken husus 11 saatlik çalışma süresinin 6 gün boyunca tekrarlanması durumu değildir. Tekrarlanması durumunda zaten haftalık çalışma süresi hemen ulaşıldığından fazla mesai hesabı başlayacaktır.
Ayrıca fazla mesai ücretleri iş davalarında bilirkişi aracılığıyla hesaplandığından ödenmemiş ücretler çok büyük miktarda olabilmektedir. Bundan dolayı hakkaniyet indirimi uygulanabilmekte ve hakimin takdiri ile toplam fazla mesai ücreti %30 az hesaplanabilmektedir. Bu miktara yıllık izin günleri, ulusal bayram ve genel tatil günleri katılmamaktadır.
Fazla Mesai Ücretleri Faiziyle Talep Edilebilir Mi?
Fazla mesai ücretleri İş Kanununun ilgili düzenlemeleri gereği geniş anlamda ücret niteliğindedir. Bu kapsamda tahakkuk ettirildikten sonra ödeme gününde ödenmelidir. Eğer işveren tarafından ödeme yapılmaması durumunda, dava aşamasında, fazla mesai ücretlerinin bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faiz oranıyla talep edilmesi mümkündür. Bu noktada akla bu oranın kaç olduğu sorusu gelmektedir. Ülkemizde faiz oranlarının stabil durumda olmaması bu soruya cevap vermeyi zorlaştırmaktadır. Ancak bir tahmin yapılması mümkündür.
Faiz oranının hesabında genel olarak 3 bankanın ortalaması alınmaktadır. Yani alacağın icra takibine konu edildiği tarihte veya ödeneceği tarihte bankaların mevduatlara verdiği faiz oranlarından yola çıkılarak bir tahmin yapılması mümkün olmaktadır. Ayrıca faizin hangi tarihten işlemeye başladığı konusuna da değinmek gerekmektedir.
Fazla mesai ücretlerinde faiz işverenin temerrüde düşürüldüğü tarihte işlemeye başlar. Bunun için ise sözleşme devam ederken ihtarname çekilmesi veya dava açılması gerekmektedir. Ancak iş davaları uygulamada genelde kısmi olarak açıldığından işverenin fazla mesai ücretlerinin tamamında temerrüde düşmesi mümkün olmamaktadır.
Fazla Mesai Ücretleri Zamanaşımına Uğrar Mı?
Fazla mesai ücretlerinde işleyecek zamanaşımına ilişkin düzenleme İş Kanununun 32/8. maddesinde bulunmaktadır. Bu kapsamda fazla mesai ücretlerinde zamanaşımı süresi 5 yıldır. Bu süre ücretin ödenmesi gereken tarihte ödenmemesi ile birlikte işlemeye başlar. Örneğin 2018 yılının Mart ayına ilişkin zamanaşımı süresi 2023 yılının Mart ayı ile birlikte zamanaşımına uğramış bulunmaktadır.
Fazla Mesai Ücretinin İspatı
İş davalarında genel olarak tanık delili oldukça önemli yer tutmaktadır. Fazla mesailerin de tanık delili ve bir takım yazılı delillerle ispatı mümkün olabilmektedir. Örneğin işçinin imzasının bulunduğu bordrolar sahteliği ispatlanıncaya kadar kesin delil niteliğindedir. Bu noktada, işçinin imzasının bulunduğu bordronun oldukça kuvvetli bir delil olduğunu belirtmemiz gerekmektedir. Uygulamada işverenler gerçeğe aykırı bordrolara imza attırabilmektedir.
Bu tip durumlarda işçilerin çok büyük hak kayıplarına uğrama ihtimali ortaya çıkmaktadır. Bordronun gerçeğe aykırı tanzime edildiğinin ispatı oldukça mühimdir. Bu kapsamda avukatınızla yapacağınız değerlendirmeler hak kayıplarına uğramanızın önüne geçebilir. Yine işverenle yaptığınız yazışmalar da fazla mesainin ispatında oldukça önemli olabilir. Birçok iş yerinde giriş-çıkış kayıtları tutulmakta ve bunlar kartlar vasıtasıyla yapılabilmektedir. Bu kayıtların da delil değeri bulunmaktadır. Bazı durumlarda HTS kayıtları da fazla mesainin ispatı için kullanılabilmektedir.
Yukarıda da belirttiğimiz üzere tanık delilinin önemi oldukça büyüktür. Eğer yazılı deliliniz de bulunmuyorsa tanıklar davada iddialarınızı ispatlamak açısından neredeyse tek dayanak halini alabilmektedir. Bu kapsamda aynı iş yerinde çalıştığınız veya komşu iş yerinde çalışan bir işçinin beyanları oldukça önemli olacaktır. Yargıtayın tanık beyanlarıyla ispat edilen fazla mesailerde hakkaniyet indirimi yapılması gerektiği yönünde kararları olduğunu belirtmemiz gerekmektedir.
Fazla Mesai Yapmak Zorunda Mıyım?
Sözleşmede fazla mesaiye ilişkin hüküm bulunduğu takdirde bile işçi, işverene yazılı onay vermediği sürece fazla mesaiye muvafakat vermiş sayılmamaktadır. Bu kapsamda bu izinlerin her yıl ayrı ayrı alınması gerekmektedir. Fazla mesai yapan bir işçi, yazılı onay verdiği yılın ardından artık fazla mesai yapmayı istemediği takdirde artık işverence fazla mesai yapmaya zorlanamaz.
Fazla Mesai Yapmak İstemiyorum, Ne Yapmalıyım?
Fazla mesai yapmak istemediğiniz durumlarda işverene yönelik ihtarname çekerek sözleşmenizi sonlandırabilirsiniz. Burada sözleşmeyi hangi sebeple sonlandırdığınızın ispatı konusunda delile ihtiyacınız olabileceğini unutmamanız gerekmektedir. Bundan dolayı ihtarname sürecini bir avukatla beraber yürütmeniz faydalı olacaktır.
Fazla Mesai Yapmak İstemediğim İçin İşten Çıkarıldım, Tazminat Alabilir Miyim?
Yukarıda bahsettiğimiz üzere, yazılı onay olmadan işçi, işverence fazla mesai yapmaya zorlanamaz. Bu kapsamda eğer işçi fazla mesai yapmak istememesine rağmen işverence buna zorlanırsa sözleşmeyi haklı şekilde feshedebilir. Eğer sözleşme işverence feshedilirse de bu fesih, haksız olacaktır. Bu doğrultuda eğer şartları oluşmuşsa işçinin kıdem tazminatı hakkı doğacaktır. Ayrıca işçinin diğer işçilik alacaklarını da (yıllık izin ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti vb.) talep etme hakkı olacaktır.
