Reddi Hakim Ne Demek? Şartları Nelerdir?

Reddi hakim 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunumuzun 22 ve 23. Maddelerinde düzenlenmiştir. Genel olarak hakimin tarafsızlığını tehlikeye düşürebilecek olgular reddi hakim şartları arasında yer alır. Yine benzer hukuki sonuçlar doğuran hakimin yargılamadan çekinmesi de aynı kanunun 30. Maddesinde düzenlenmiştir. 

Sadece Ceza Hukuku alanında başvurulması mümkün olan bir hukuki yol olmayıp; Ayrıca reddi hakim HMK 36 ve devamı maddelerinde de düzenlenmiştir. 

Reddi hakim nasıl yapılır? Şartları ve süresi gibi takip edilecek hukuki yollar hakkında detaylı bilgiler vermeden önce kısaca hukuki açıdan reddi harim ne demek sorusuna cevap verelim. Yazımızın sonunda ise gerekli uyarlamaları yapabileceğiniz reddi hakim dilekçesi örneğine ulaşabilirsiniz. 

Reddi Hakim Nedir?

Ceza hukuku veya özel hukuk fark etmeksizin yargılama ve davada hakimin tarafsızlığını tehlikeye düşürebilecek sebeplerin varlığı halinde taraflarca hakimin reddinin istenilmesi veya bu sebeplerden herhangi birisinin varlığı halinde hakimin re’sen çekilmesi reddi hakim olarak adlandırılır. Yasal dayanağını ise Ceza Muhakemesi Kanunumuzun 22 ile Hukuk Muhakemeleri Kanunumuzun 36. Maddeleri oluşturmaktadır. 

Reddi Hakim Şartları

Yukarıda da belirttiğimiz gibi reddi hakim şartları daha çok hakimin tarafsızlığını tehlikeye düşürebilecek nedenler üzerine yoğunlaşmıştır. Ceza hukuku alanında ve hukuk muhakemeleri kanununa göre görülen davalarda reddi hakim şartları benzerlik gösterse de farklı usul ve esaslara tabi olması nedeniyle bu ayrımın dikkate alınarak konunun incelenmesini daha uygun görüyoruz.

Ceza Hukukunda Reddi Hakim Şartları

Ceza hukuku alanında reddi hakim şartları 5271 sayılı yasanın 22, 23 ve 24. Maddelerinde “hakimin davaya bakamayacağı haller” ve “Yargılamaya katılamayacak hakim” başlıkları altında sıralanmıştır. 

Hakimin Davaya Bakamayacağı Haller (CMK 22)

• Hakimin kendisinin suçtan zarar görmüş olması
• Sanık, mağdur veya müşteki ile hakem arasında sonradan ortadan kalkmış olsa dahi; Vesayet, kayyımlık veya evlilik ilişkinin bulunmuş olması
• Şüpheli, sanık, mağdur veya müşteki ile aralarında; 
• Alt soy – üst soy ilişkinin bulunması
• Kan veya kayın hısımlığı
• Evlat edinme ilişkisi
• Evlilik sona ermiş olsa bile kayın hısımlığı bulunması
• Aynı davada Cumhuriyet Savcılığı  veya taraf vekilliği ile müdafiliği yapmış olması
• Aynı davada tanık veya bilirkişi görevini üstlenmiş olması

Yargılamaya Katılamayacak Hakim (CMK 23)

• Daha önce davaya bakan hakimin yüksek mahkemede (Yargıtay, Anayasa Mahkemesi, Bölge Adliye Mahkemesi) hükme katılamaz
• Soruşturma evresinde görev yapan hakimler, Kovuşturma evresinde görev alamaz.
• Yargılamanın yenilenmesi halinde daha önce yargılamaya katılan hakim ikinci yargılamada görev alamaz. 

Hakimin Tarafsızlığını Tehlikeye Düşürecek Hallerde Reddi (CMK 24)

Reddi hakim şartları sadece yukarıda sıralamış olduğumuz durumlardan ibaret değildir. Hakimin tarafsızlığını şüpheye düşürecek birçok neden hakimin reddi taleplerine konu olabilecektir. Yukarıda sıralamış olduğumuz nedenler kıyasa imkan vermeksizin açık ve net bir şekilde sıralanmışken, “hakimin tarafsızlığını şüpheye düşürecek” durumların tek tek sıralanması mümkün değildir. Örneğin HKM 34 maddesinde “nişanlılık” hakimin yasaklılık sebepleri arasında açıkça yer almasına rağmen ceza hukuku alanında bu konuda herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. 

Örneğin yargılamaya veya hükme katılacak hakim ile taraflar arasında yakın dost / arkadaşlık ilişkisi, komşuluk ilişkisi veya nişanlılık ilişkisi bu sebepler arasında sayılmamıştır. Ancak bu gibi durumların varlığı ile hakimin tarafsızlığının şüpheye düşeceği objektif bir şekilde ortaya konulması halinde hakimin reddi taleplerine konu olabilecektir. 

Hukuk Mahkemelerinde Reddi Hakim (HMK 34 – 36)

Ceza mahkemelerinde düzenlenmiş reddi hakim uygulaması aynı zamanda ayrıca Hukuk Muhakemeleri Kanununda da düzenlenmiştir. Hukuk Muhakemeleri Kanununda yine hakimin davaya bakamayacağı haller (HMK 34) ve Hakimin reddi nedenleri (HMK 36) olmak üzere iki farklı şekilde düzenlenmiştir. 

Hukuk Mahkemelerinde Reddi Hakim Şartları

Hukuk mahkemelerinde reddi hakim şartları iki farklı şekilde yer alır Hakimin yasaklılık sebepleri ve ret sebepleri genel hatları ile aşağıdaki gibidir. 

Hakimin Yasaklılık Sebepleri (HMK 34)

• Dava konusu uyuşmazlığın hakimin kendisi ile ilgili olması
• Boşanma gerçekleşmiş olsa da dava tarafları arasında evlilik bağının bulunması
• Hakimin alt – üst soylarının ve eşinin alt – üst soylarından herhangi birisinin davada taraf olarak bulunması
• Hakim ile nişanlılık bağı bulunması
• Dava taraflarından birisi ile vasi veya kayyımlık ilişkisinin bulunması

Hakimin Reddi Sebepleri (HMK 36)

• Hakimin tarafsızlığını şüpheye düşürecek önemli bir sebebin bulunması
• Daha önce taraflardan herhangi birisine yol göstermiş olması
• Dava hakkında daha önce görüş bildirmiş olması
• Daha önce aynı davada tanık, bilirkişi, arabulucu veya uzlaştırmacı olarak görev almış olması
• Dava tarafları arasında husumet bulunması
• Hakim ile dava tarafları arasında 4. Derece dahil yan soy hısımlığının bulunması

Hakimin Yasaklılığı ve Reddi Arasındaki Farklar Nelerdir?

Yukarıda da görüldüğü üzere gerek ceza hukuku alanında gerekse özel hukuk alanında reddi hakim ve hakimin yasaklılık sebepleri ayrı ayrı düzenlenmiştir. Benzer nedenler olması ve benzer hukuki sonuçlar doğursa da kısmen farklı yönleri vardır. 

Hakimin çekinme nedenleri ve hakimin yasaklılığı söz konusu olduğunda hakimin tarafsız kalamayacağı düşünülürken hakimin reddi durumlarında kesinlik olma da hakimin tarafsızlığından şüphe duyulur. 

Hakimin Reddi Nasıl Yapılır?

Reddi hakim süresi, reddi hakim şartları ve takip edilecek hukuki yollar özel hukuk ve ceza hukuku alanında kısmen farklıdır. Bu nedenle ayrı başlıklar altında incelenmesi konuyu daha anlaşılabilir kılacaktır. 

Ceza Hukukunda Hakimin Reddi Nasıl Yapılır?

Hakimin reddinin nasıl yapılacağı konusunda bir şekil şartı aranmamaktadır. Mahkemeye verilecek olan yazılı bir dilekçe ile yapılabileceği gibi zabıt katibinin tarafların bu konudaki beyanlarını tutanak haline getirmesi şeklinde de yapılabilir. Ret talebinde bulunan taraf ret sebeplerini tek seferde olmak üzere açıklamakla yükümlüdür. Ret işlemine karşı, reddi istenen hakinden bu konuda yazılı görüşleri alınır. 

Ceza Hukukunda Reddi Hakim Süresi

Ceza davalarında yargılamanın aşamasına göre farklı reddi hakim süreleri öngörülmüştür. Yukarıda detaylarını paylaşmış olduğumuz hakimin tarafsızlığını şüpheye düşürecek durumların söz konusu olması halinde; 

• İlk dereceli mahkemelerde sanık sorgusunun başlanmasından önce
• Bölge adliye mahkemelerinde (İstinaf) duruşmalı işlerde inceleme raporu düzenlenmeden önce
• Temyiz (Yargıtay) konun yolunda tetkik hakimi tarafından rapor yazılmadan önce taraflar bu yöndeki taleplerini iletmek zorundadırlar. 

Sonradan ortaya çıkan red sebeplerinde ise red sebeplerinin öğrenilmesinden itibaren 7 günlük süre içerisinde bu talebin yargılamanın yapıldığı mahkeme iletilmesi gerekir. Hakimin görev yasağı hallerinde ise herhangi bir süre kısıtlaması bulunmamaktadır. 

Reddi Hakim Talebini Kim İnceler?

Ceza Muhakemesi Kanununun 31 maddesinde yer alan hükümlere göre hakimin reddi halinde talep ilgili mahkeme hakimi tarafından kabul edilmez ise bir üst dereceli mahkeme tarafından incelenir. Örneğin Asliye Ceza Mahkemesinde görülen bir davada hakimin reddi söz konusu olması durumunda Ağır Ceza Mahkemesi tarafından talep incelenir. Aynı dereceli birden fazla mahkeme bulunmaması halinde talebin incelenmesi en yakın Ağır Ceza Mahkemesi veya Asliye Ceza Mahkemesi tarafından yapılır. 

Hukuk mahkemelerinde de yine benzer uygulama vardır. Reddi istenen hakim talebi kabul etmez ise talep aynı yer adliyesinde başka mahkeme hakimi tarafından incelenir. Aynı dereceli mahkeme bulunmaması halinde ise üst mahkeme tarafından reddi hakim talepleri incelenir. 

Hakim Kendisini Reddedebilir Mi?

Hakimin kendisini reddetmesi daha çok hakimin çekinmesi şeklinde düzenlenmiştir. Hakim davaya tarafsızlığına gölge düşürecek durumların varlığının bulunduğunu düşünmesi halinde herhangi bir talep olmaksızın re’en davadan çekilebilir. Bu durum hakimin kendisini reddi olarak görülmemektedir. Daha çok hakimin çekinmesi şeklinde gerçekleşir. 

Kimler Ret İsteminde Bulunabilir?

Kimlerin ret isteminde bulunabileceği Ceza Muhakemesi Kanununun 24. Maddesinde sıralanmıştır. Buna göre; 

• Cumhuriyet Savcısı
• Şüpheli
• Müdafii
• Müşteki
• Katılan

Tarafından reddi hakim talebinde bulunulabilir. 

Reddi Hakim Dilekçe Örneği (Ceza)

… Asliye Ceza Mahkemesine

Esas No                     : 2025/…

Sanık                         :

Suç                             :

Müşteki / Katılan   :

Konu                          : Ceza Muhakemesi Kanununun 24 ve devamı maddeleri gereğince reddi hakim talebimiz.

Açıklamalar             :

1. Mahkemenizin … esas sayılı dava dosyası üzerinden devam etmekte olan; … suçundan dolayı yapılan yargılama sırasında … sicil numaralı mahkeme hakimi; Sayın …’in yargılama ve duruşma sırasında objektiflik ve tarafsızlık ilkelerini kaybetmiş olduğu yönünde tutum ve davranışlar sergilemiştir. 
2. Sayın hakim …in bu tutum ve davranışları ciddi bir şekilde tarafsızlığını şüpheye düşürecek şekildedir. 
3. … esas sayılı dava dosyasının incelenmesinde duruşmalarda yeterli söz hakkının tarafımıza verilmemiş olması, belirtmiş olduğumuz tanıklarımızın dinlenmesinin gereksiz görülmesi ve ayrıca yargılama sona ermeden kanaatini açıkça belli edecek davranışları tarafsızlığının zedelendiğini göstermektedir. 
4. Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde hakimin tarafsızlığını yitirmiş olması adil yargılama hakkımızın ihlali edileceği sonucunu doğuracaktır. 
5. Açıklamış olduğumuz nedenlerden dolayı yargılamayı yürüten … sicil numaralı hakimin davadan çekilmeyi ya da hakimin reddine karar verilmesi talebinde bulunulması zorunlu hale gelmiştir. 

Sonuç ve Talep       : 

1. … Asliye Ceza Mahkemesinin … esas sayılı dava dosyasında devam etmekte olan ve yargılamayı yürüten … sicil numaralı sayın hakim … hakkında reddi hakim talebimizin kabulüne, 
2. Dava dosyasının tarafsız bir başka hakime tevdii edilmesine karar verilmesi arz ve talep olunur. (Tarih)

Hukuki Dayanaklar                       : CMK 24 – 31 maddeleri, Anayasamızın 36. Maddeleri ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ve devamı maddeleri

Deliller          : Duruşma tutanakları, tanık beyanları ve her türlü diğer yasal deliller

İmza

Reddi Hakim Dilekçe Örneği (Hukuk Mahkemeleri)

… ASLİYE HUKUK MAHKEMESİNE

(Aile Mahkemesi, Ticaret Mahkemesi, Sulh Hukuk Mahkemesi)

Dava Esas No                      : …

Davacı                                   : …

Davalı                                    : …

Konu                                      : Hukuk Muhakemeleri Kanunun 36 ve devamı maddeleri uyarınca reddi hakim talebimiz

AÇIKLAMALAR                    :

1. Mahkemenizde devam etmekte olan … esas sayılı dava dosyasında yargılamada görevli sayın hakim …’in tarafsızlığını şüpheye düşürecek somut durumlar meydana gelmiştir. 
2. Hakim …’ın davalı taraf olan … ile … şeklinde sosyal ilişkisi bulunduğu konusunda haricen bilgi sahibi olmuş bulunmaktayız. 
3. Hakim … ile davacı arasındaki bu sosyal ilişki yargılamayı yürüten hakim ile davalı arasında tarafsızlığını makul bir şekilde şüpheye düşürmüştür. 

SONUÇ VE TALEP               : 

1. Yukarıda detaylarını açıkladığımız nedenlerden ötürü … esas sayılı dava dosyasında görevli ayın hakim …’in reddi talebimizin kabulüne
2. Yargılamanın tarafsız bir şekilde yürütülmesi için başka bir hakime tevdiine, 
3. Bu konuda karar verildikten sonra yargılamanın devam edilmesine karar verilmesi arz ve talep olunur. (Tarih) (İmza)

Hukuki Dayanaklar                       : Hukuk Muhakemeleri Kanunun 36 – 38 maddeleri, Anayasa md. 36 ve AİHS’nin ilgili maddeleri

Deliller                                  : Duruşma tutanakları, tanık beyanları, hakim ile davalı arasında geçmişe yönelik resmi belgeler, sosyal medya kayıtları ve diğer her türlü yasal deliller

Reddi Hakim Dilekçesi Hazırlanırken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Dijital ve internet ortamından elde etmiş olduğumuz matbu olarak bulunan dava dilekçesi, savunma dilekçesi, icra takibine itiraz dilekçesi, tutuklama talebine itiraz dilekçesi gibi hukuki talep içeren dilekçeler her zaman mevcut olay ve uyuşmazlıklara tam olarak cevap verebilecek nitelikte değildir. 

Yukarıda hazırlamış olduğumuz reddi hakim dilekçesi örneği de genel hatları ile hazırlanmış olup, bütün hakimin reddi durumlarında kullanılması mümkün olamayabilmektedir. Bu nedenle mevcut uyuşmazlık ve olaylara göre tam olarak açıklayıcı bir dava ve talep dilekçesinin hazırlanması gerekir. Bu konuda hukuki destek alınması tavsiye olunur.