Vasiyetname, bir kimsenin ölümünden sonra yerine getirilmesini istedikleri ve genellikle kendisine ait mal varlığının nasıl paylaşılacağını belirtmiş olduğu tek taraflı ve ölüme bağlı bir tasarruftur. Bu belgelerin düzenlenmesinde Türk Medeni Kanunumuzda yer alan şekil şartları geçerli olup bunlar haricinde düzenlenecek her türlü vasiyetname geçersiz olarak kabul edilir.
Özellikle 65 yaş üstü vasiyetname ve 80 yaş üstü vasiyetname düzenlenmesinde kısmen de olsa farklı usul ve esaslar kabul görmüştür. Her durumda bu hukuki belgelerin düzenlenmesinde uyulması gereken bir takım kurallar vardır.
Bu belgelerin hukuki niteliği ve vasiyetnamelere bağlı olarak gelişebilecek hukuki uyuşmazlıklara değinmeden önce kısaca Türk Medeni Kanunu ile kabul görmüş vasiyetname düzenleme şekillerine değinelim.
Vasiyetname Türleri
Türk Medeni Kanunumuzda kabul görmüş 3 farklı vasiyetname türü vardır. Genellikle şekil şartlarına göre yapılan bu ayrımda vasiyetnameler düzenlenirken bir takım kurallara bağlı kalmak vasiyetnamenin geçerliliği için zorunludur.
Resmi Vasiyetname
Resmi vasiyetname Sulh Hakimi veya resmi memur huzurunda en az 2 tanığın hazır bulunması şeklinde düzenlenir. Türk Medeni Kanunumuzun 532. Maddesinde belirtilen “resmi memur” genellikle noterlerdir. Ölenin ölmeden önceki bu iradesi Sulh Hakimi veya Noter huzurunda imza altına alınması nedeniyle uygulamada zaman zaman “bozulamayan vasiyetname” olarak da tabir edilmektedir.
Bu şekilde vasiyetname düzenlenebilmesi için ilgilinin en az 15 yaşında olup, ayrıca ayırt etme gücüne sahip olması gerekir. Sulh Hakimi veya Noter huzurunda düzenlenecek vasiyetnamelerde, miras bırakan bu konudaki son isteklerini ve miras paylaşımına ilişkin isteklerini resmi memur önünde sözlü olarak beyan eder. Resmi memur tarafından bu beyanları yazılı hale getirilerek miras bırakana bu beyanları okunur. Bazı durumlarda ise miras bırakan bu isteklerini kendisi yazılı hale getirerek yine tanıklar huzurunda resmi memur (noter) onaylanması şeklinde de resmi vasiyetnamenin düzenlenmesi mümkündür.
Okuma Yazma Bilmeyenlerin Vasiyetname Düzenlemesi
Daha önce de belirttiğimiz gibi resmi vasiyetnameler, miras bırakanın isteklerini kendisi kaleme alarak onaylatma şeklinde veya resmi memur huzurunda hazırlanan bu iradelerini içerir beyanlarını kayda geçirmek şeklinde düzenlenir. Bu durumda okuma yazma bilmeyenlerin vasiyetname düzenlemelerinde yine miras bırakanın bu beyanları yazılı hale getirilerek bu kez tanıkların da duyup öğrenebileceği şekilde okunması ile hazır bulunanlar tarafından imza altına alınması şeklinde okuma yazma bilmeyenlerin vasiyetnameleri düzenlenir. Okuma yazma bilen miras bırakan ile okuma yazma bilmeyen miras bırakanın vasiyetname düzenlemelerindeki tek fark beyanlarının tanık huzurunda okunmasıdır.
Noterde Vasiyetname için Gerekli Belgeler
- Açık kimlik bilgilerini gösterir kimlik belgesi veya pasaport
- Vasiyetname (onaylanma şeklinde olması halinde)
- 18 yaşından büyük okuryazar 2 tanık (tanıkların miras bırakan ile yakın akraba ilişkisi içerisinde ve çıkar ilişkisi içerisinde bulunmaması gerekir.)
- Miras bırakana ait mal varlığı bilgileri
- Gerek görülmesi halinde ayırt etme gücüne sahip olduğunu gösterir sağlık raporu
El Yazılı Vasiyetname
Uygulamada en sık kullanılan vasiyetname düzenleme şekli genellikle miras bırakanın kendi el yazılı ile hazırlamış olduğu vasiyetnamelerdir. Aşağıda sıralayacağımız bütün kurallara uyularak düzenlenmesi halinde yine geçerliliğinden kuşku yoktur. Zira el yazılı vasiyetname düzenlenmesi de yine Türk Medeni Kanunumuzun 538. Maddesinde düzenlenmiş bir vasiyetname düzenleme şeklidir. Genel olarak bu şekilde düzenlenecek olan belgelerde aşağıdaki kurallara uyulması gerekir.
El Yazısı ile Yazılmalıdır
İsminden de anlaşılacağı üzere bu şekilde düzenlenecek vasiyetnameler baştan sona miras bırakanın kendi el yazılı ile hazırlanmasıdır. Bilgisayar veya diğer yöntemlerde hazırlamış vasiyetnamelerin bu kapsamda değerlendirilmesi mümkün değildir.
Tarih Belirtilmelidir
Türk Medeni Kanunumuzun 538. Maddesinde yer alan hükme göre el yazılı vasiyetname düzenlenmesinde mutlaka belgenin düzenlenmiş olduğu gün, ay ve yıl açık bir şekilde belirtilmelidir.
Vasiyetname Yetkili Mercilere Teslim Edilmelidir
Miras bırakan yukarıda belirtmiş olduğumuz şekilde düzenlemiş olduğu vasiyetnamesini kendi uygun göreceği bir şekilde ölümünden sonra açılmak üzere saklayabileceği gibi, hazırlamış olduğu bu yazılı belgeyi Sulh Hakimi veya Notere de teslim edebilir. Ancak TM 538. Maddesinde yer alan hükme göre el yazılı vasiyetnamelerin düzenlenmesinden sonra resmi memura veya Sulh Hakimine teslimi esastır.
Sözlü Vasiyetname
Türk Medeni Kanunumuzda yer alan son vasiyetname düzenleme şekli ise sözlü vasiyetnamelerdir. TMK 539 ve 540. Maddelerinde düzenlenmiştir. Sözlü vasiyetnameleringenellikle yukarıda sıralamış olduğumuz diğer iki vasiyetname türlerinden herhangi birisinin düzenlenme imkanı bulunmadığında söz konusu olur. Örneğin ölüm tehlikesi, ulaşım soruları, hastalık, savaş veya benzeri olağanüstü durumlarda sözlü vasiyetname düzenlenebilir.
Her ne kadar daha çok ani gelişen ve beklenmedik durumlarda söz konusu olsa da sözlü vasiyetnamenin de kabulü için bir takım unsurları barındırması gerekir. Kendi el yazısı ile bu vasiyetnameyi hazırlama imkanı yok ise miras bırakan bu iradesini iki tanığa anlatır. Bu durumda vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için 2 tanığın bulunması zorunludur. Tanıklardan herhangi birisi miras bırakanın bu iradesini yazılı hale getirir. Diğer tanık ve miras bırakan tarafından imzalanmasında sonra bu belgeyi Sulh Hakimine teslim eder.
Miras bırakanın beyanlarını tutanağı işlemek mümkün olmaması halinde her bir tanık miras bırakanın bu beyanlarını Sulh Hakimi önünde beyan ederler. Sözlü vasiyetnamelerin geçerliliğinde en önemli husus diğer şekillerde vasiyetnameyi yapmaya engel durumların ortadan kalkması halinde daha önce yapılan bu sözlü vasiyetname hükümden düşer. Bu nedenle diğer vasiyetname türlerini düzenleme imkanı doğmasından sonra yeniden resmi veya yazılı vasiyetname düzenlenmesi gerekir.
Vasiyetname İle Yapılması Mümkün Olan İşlemler
Bu hukuki belgeler miras bırakanın özgür iradeleri ile ölümünden sonraki isteklerini içeren belgeler olsa da hukuki anlamda geçerliliği olması için belirli sınırlar dahilinde düzenlenmesi gerekir. Bu beyannamelerde yer alması mümkün olan hususları genel hatları ile aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
- Belirli bir malın mirasçılara bırakılması
- Tasarrufta bulunulması
- Vakıf kurulması
- Mirasçı atanması / mirastan çıkarma işlemi yapılması
- Yedek / art mirasçı atanması
- Mirasçılar arasında miras taksimine ilişkin kurallar
- Evlilik dışı çocuğun tanınması
- Tüm bu işlemlerin yerine getirilmesi için görevli atanması gibi işlemler yapılabilir.
Vasiyetname İle Yapılması Mümkün Olmayan İşlemler
Genel ahlak ve edebe uygun olmayan talep ve istekler ile mirasçıların saklı paylarına bir müdahale olacak şekilde hükümler bu belgelerde yer alamaz. Vasiyetname ile mirastan çıkarma işlemi yapılacak ise bunun gerekçesi açık bir şekilde yer almalıdır. Aksi halde ölümden sonra mirastan çıkarılmanın iptali davası açılarak mirastan çıkarma iptal edilebilecektir.
Vasiyetnameden Dönülmesi
Tek taraflı hukuki bir işlem olması nedeniyle miras bırakan ölünceye kadar bu iradesinden dönmesi geri alması veya vasiyetnamenin değiştirilmesi mümkündür. Geri alma vasiyetnamenin yok edilmesi veya yeniden düzenlenmesi şeklinde gerçekleşebilir.
65 Yaş Üstü Vasiyetname Nasıl Düzenlenir?
Uygulamada sık sık 65 veya daha fazla yaşlarda olan kişilerin vasiyetname düzenlemeyecekleri yönünde gerçeği yansıtmayan bilgilerle karşılaşmaktayız. Yukarıda yapmış olduğumuz açıklamalardan da anlaşılacağı üzere miras bırakanın yaşı herhangi bir vasiyetname düzenlemeye engel değildir. Bu konuda yaş için tek kısıtlama miras bırakanın 15 yaşından büyük olması gerektiğidir.
Ancak bazı durumlarda miras bırakanın yaşının 65 veya daha fazla olması irade gücünün zayıfladığına işaret olabilir. Bu durumda zorunluluk olmasa dahi resmi vasiyetname düzenlenirken miras bırakanın ayırt etme gücüne sahip olduğu yönünde sağlık raporu alınması ileride bu gerekçe ile açılabilecek vasiyetnamenin iptali davalarının önüne geçebilecektir.
80 Yaş Üstü Vasiyetname Nasıl Düzenlenir?
65 yaş üstü vasiyetname düzenlenmesinde olduğu gibi 80 yaş üstü vasiyetnamedüzenlenmesinde de ayrı bir prosedür yoktur. Her ne kadar miras bırakanın yaşı ayırt etme gücü veya iradesinin zayıfladığına işaret olsa da bu yönde somut bir şüpheli veya emare olmaması halinde herhangi bir sağlık raporu alınması gerektiği yönünde bir zorlama yoktur. Genellikle noter aracılığı ile vasiyetname düzenleneceği sırada noter tarafından bu yönde bir kuşkuya düşülmesi halinde ayırt etme gücüne sahip olup olmadığı yönünde rapor talep edilebilir.
Her iki durumda da önemli olan miras bırakanın yaşı olmayıp ayırt etme gücüne sahip olup olmadığıdır. Kişinin yaşının 65 veya çok daha fazla olması bu konuda bir kısıtlama getirmez. Buna rağmen bu yönde bir talep olmasa da daha sonra bu durum dava konusu yapılmaması için ayırt etme gücüne sahip olunup olunmadığı yönünde rapor alınmasından sonra vasiyetnamelerin düzenlenmesi gerektiğini düşünüyoruz.
Vasiyetnamenin İptali Davası
Vasiyetnamenin iptali davası daha önce düzenlenmiş olan bir vasiyetnamenin hükümsüz sayılması için açılan davalardır. Genellikle bu davalarda aşağıdaki iptal sebepleri ileri sürülür.
- Vasiyet bırakanın ehliyetsiz olması
- Vasiyetname türlerinde belirtilen şekil şartlarına uyulmaması
- Vasiyetnamenin baskı, tehdit veya hile kullanılarak düzenlenmiş olduğu iddiası
- Vasiyetnamede yer alamayacak hükümler içermesi
Vasiyetnamenin İptali Davasını Kimler Açabilir?
Yasal mirasçılar ile birlikte düzenlenen vasiyetname ile herhangi bir hakkı zedelenmiş olan kişilerin bu davayı açmaları mümkündür. Bu konuda görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi olup, yetkili mahkeme ise miras bırakanın (vasiyetname düzenleyenin) ölümden önceki son yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesidir.
Vasiyetnamenin İptali Davası Süresi
Miras bırakanın ölmesi veya vasiyetnamenin öğrenilmesinden itibaren vasiyetnamenin iptali davası 1 yıl içinde açılmalıdır. Ayrıca her durumda vasiyetnamenin iptali davası açma hakkı 10 yıl geçmekle zamanaşımına uğramaktadır.
Vasiyetin Geçerli Olmasının Şartları Nelerdir?
Vasiyetin geçerli olmasının en önemli koşulu bu belgelerin yukarıda sıralamış olduğumuz (resmi, yazılı veya sözlü) şekilde yapılmış olması gerekir. Ayrıca vasiyet sahibinin ayırt etme gücünü sahip olup en az 15 yaşında olması gerekir. Bu şartların sağlanması halinde genellikle bütün vasiyetnameler geçerlidir.
Vasiyetname Kaç Sene Geçerlidir?
Vasiyetnamenin geçerliliği konusunda süre bakımından bir sınırlama yoktur. Bir kez usulünce düzenlenmiş bir vasiyetname kişi ölünceye kadar geçerlidir. Ancak Ölümden önce vasiyet bırakanın bu vasiyeti yok etme, geri alma veya değiştirmesi mümkündür.
Vasiyetname Diğer Mirasçılar Tarafından Bozulur Mu?
Evet. Vasiyetnameler mirasçılar tarafından açılacak olan iptal davası ile bozulması mümkündür. İptal gerekçesi her bir vasiyete göre değişiklik gösterebilir. Ancak genellikle vasiyetin yukarıda detaylarını belirtmiş olduğumuz vasiyetname türleri haricinde yapılmış olması veya miras bırakanın bu konuda ehliyetinin olmaması nedenlerine dayandırılmaktadır.
Noterden Yapılan Vasiyetname Geçerli Midir?
Evet. Noterde yapılan vasiyetnameler Türk Medeni Kanunumuzda daha çok resmi vasiyetname olarak nitelendirilmektedir. Türk Medeni Kanunumuzda yer alan “resmi memur” genellikle noterlerdir. Bu nedenle noterden diğer usul ve esaslara uyularak yapılan bütün vekaletnameler geçerlidir.
Bozulmayan Vasiyetname Nasıl Yapılır?
Medeni Kanunumuzda “bozulmayan vasiyetname” şeklinde bir vasiyetname türü belirlenmemiştir. Ancak bütün vasiyetnameler usulüne uygun bir şekilde yapıldığında iptal davası veya başkaca bir şekilde bozulması mümkün değildir.
